Kars ili ağızları söz varlığı

Tezin Türü: Doktora

Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Bölümü, Türkiye

Tezin Onay Tarihi: 2022

Tezin Dili: Türkçe

Öğrenci: ÖZLEM ŞUATAMAN

Danışman: Hatice Tören

Özet:

Bu tezde, Türkiye Türkçesi ağızlarından Kars ili ağızları söz varlığının ortaya konulması amaçlanmıştır. Bugün Kars ili sınırları içinde yaşayan Türk etnik grupların ağızlarına ait söz varlığı unsurlarının; kelimeler, atasözleri, deyimler, ikilemeler ve kalıp sözlerin tespit edilmesi çalışmanın esasını oluşturmaktadır. Bu doğrultuda 2011-2014 yıllarında farklı zamanlarda tarafımızdan Kars ili merkez ilçe ile Akyaka, Arpaçay, Digor, Kağızman, Sarıkamış, Selim, Susuz ilçelerine bağlı 90 köyde yaşayan Azeri, Yerli, Terekeme, Türkmen etnik gruplarından belirlenen 174 kaynak kişiyle görüşülmüş ve derlemeler yapılmıştır. Ayrıca Derleme Sözlüğü taranmış ve sözlükte yer alan Kars ili ağızlarına ait veriler tespit edilmiştir. Böylece sahada yapılan derlemeler ile Derleme Sözlüğü’nden elde edilen tüm malzeme tezde ele alınmış ve üç bölüm halinde incelenmiştir.

Giriş bölümünde çalışmanın amacı, yöntemi, sınırları belirtilmiş ve Kars ilinin etnik yapısı hakkında temel bilgiler verilmiştir.

“Kars İli Ağızlarında Atasözleri, Deyimler, İkilemeler” başlıklı birinci bölümde tespit edilen atasözleri, deyimler ve ikilemeler ayrı başlıklar altında çeşitli bakımlardan incelenmiştir.

“Kars İli Ağızlarında Kalıp Sözler” başlıklı ikinci bölümünde hayır duaları, beddualar ve yeminler ele alınmış; söyleniş sebeplerine, ortaya çıkış bağlamlarına göre tasnif edilerek ortaya konulmuştur.

“Sözlük ve Dizinler” başlıklı üçüncü bölümde Sözlük ve Dizinler yer almaktadır. Hazırlanan Tanıklı Sözlük’te sahada yapılan derlemelerden ve Derleme Sözlüğü’nden tespit edilen Kars ili ağızlarına ait söz varlığı alfabetik olarak dizilmiş; anlamları verilmiş, derleme bölgeleri belirtilmiş, sahada tespit edilen madde başları ve iç maddeler örneklerle tanıklanmıştır. Bu bölümde yapılan tanım ve açıklamalarda bütünüyle tarafımızdan yapılan derlemelere bağlı kalınmıştır. “Dizinler” başlığı altında ise bölgede tespit edilen atasözleri, deyimler, ikilemeler, hayır duları, beddualar ve yeminlerin tamamı verilmiştir.