Akademik Veri Yönetim Sistemi
Tezin Türü: Doktora
Tezin Yürütüldüğü Kurum: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edebiyat Fakültesi Bölümü, Türkiye
Tezin Onay Tarihi: 2023
Tezin Dili: Türkçe
Öğrenci: FATİH DENİZ AKYÜZ
Danışman: Hatice Tören
Özet:
Kitle
iletişim araçlarından biri olan gazetelerde haber başlıklarının haberi
özetleme, haberin konusu ve temel iletisi hakkında okuyucuya bilgi verme,
okuyucuda ilgi ve merak uyandırma, dikkat çekerek okuyucuyu haber metnine
yöneltme gibi çeşitli temel işlevleri vardır. Bu çalışmada 1918-1932 yılları
arasında İstanbul'da basılan dönemin popüler ve çok okunan gazetelerinden
İkdam, Ati, Vakit, Tanin, Sabah, Tercüman-ı Hakikat, Hadisat, İleri, Tevhid-i
Efkâr, Akşam, Tanin, Cumhuriyet, Milliyet, Son Saat'in ilk sayfaları 1918-1932
yılları arasında dörder yıl arayla taranmış, tespit edilen 4486 başlık söz
dizimi, anlam bilimi, gösterge bilimi çerçevesinde incelenmiş ve
değerlendirilmiştir. Böylece altı yüz yıllık geçmişe sahip Osmanlı Devleti'nin
son yılından yeni bir rejimle ve gerçekleştirdiği devrimlerle yeni bir ülke
olma yolunda ilerleyen Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına kadarki süreçte
gazete haber başlıklarında Türkçenin nasıl kullanıldığı ortaya konulmaya
çalışılmıştır. Başlıkların söz dizimine art zamanlı bir yaklaşımla bakıldığında
1918 yılında kelime grubu formunda oluşturulan başlıkların cümle formunda
oluşturulan başlıklara nazaran daha fazla orana sahip olduğu görülmüştür.
1923'ten 1932'ye kadarki süreçte ise başlıkların cümle formunda oluşturulma
oranının arttığı görülmüştür. Kelime grubu formunda oluşturulan başlıkların
oranına bakıldığında tüm yıllarda sırasıyla belirtili isim tamlaması, sıfat
tamlaması, belirtisiz isim tamlaması ve bulunma grubu formunda başlık oluşturma
eğilimi ağır basmıştır. Cümle formunda oluşturulan başlıklarda ise öge dizilişi
bakımından özne ve yüklemden oluşan başlıkların oranı diğerlerine göre oldukça
yüksektir. Mondros Ateşkes Antlaşması, Sevr Barış Anlaşması, Lozan Antlaşması,
cumhuriyet rejiminin kabulü, Harf Devrimi gibi Türkiye'nin kaderinin değiştiği
ve tüm toplumu yakından ilgilendiren olay ve durumların yaşandığı süreçlerde
gazete başlıklarının belirgin bir şekilde uzadığı, başlıkların habere dair
önemli ayrıntıları içerdiği ve birinci dereceden bilgilendirme işleviyle
okuyucuya sunulduğu görülmüştür. Bilgilendiricilik işlevinin çeşitli sebeplerle
yüksek olmasından kaynaklı olarak başlıklar genellikle düz anlam katında
oluşturulmuş, eğretilme ve düzdeğişmece gibi anlam olaylarına çok fazla
başvurulmamıştır. Okuyucuyu haber metnine yönlendirmek ve habere dair merak
uyandırmak için daha çok soru ve ünlem ifadesiyle başlık oluşturulmuştur. Ele
alınan yıllarda başlıklarda vurgu yapılmak istendiğinde vurgulanmak istenen
olay ve durumlar karşısında yazı puntosunu büyültme, başlığın altını çizme,
farklı yazı şekilleri kullanma gibi belli başlı göstergeler kullanıldığı, bu
göstergelerin dışına çok nadir çıkıldığı tespit edilmiştir.