Akademik Veri Yönetim Sistemi
10. Işık Savaşır Klinik Psikoloji Sempozyumu, İzmir, Türkiye, 2 - 03 Haziran 2023, ss.148
Giriş ve Amaç: Yeme bozuklukları hem hastalar hem de onlara bakım verenler üzerinde önemli
zorluklar oluşturmaktadır. Bakım verenlerin bu süreçte yeme alışkanlıklarının, boş zamanlarda
yaptıkları aktivitelerin, kendilerine ayırdıkları zamanın değişikliğe uğradığı görülmektedir. Bu durum
bakım verenlerin bakım yükünde artışa ve yaşam kalitelerinde düşüşe neden olmaktadır. Bu süreçte
hastalığın bakım verenler üzerindeki etkisini tespit etmenin bakım verenlerin psikososyal sağlığına
olumlu etki edeceği gibi, uygun sosyal destek sunmaya ortam hazırlayarak hastaların tedavi süreçlerine
de olumlu katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu amaçla bu çalışmada hastalığın bakım verenler
üzerindeki etkisini incelemek amacıyla Yeme Bozuklukları Belirti Etkisi Ölçeğini (YBBEÖ) Türkçeye
uyarlamak amaçlanmıştır. Yöntem: Öncelikle YBBEÖ’nün dil uyarlama aşamaları doğrultusunda çeviri
ve geri çevirisi yapılmıştır. Formun pilot çalışma uygulamasının ardından son hali sorumlu yazarın da
onayı ile ölçek çalışmasında kullanılmıştır. Ölçeğin yakınsak geçerlik analizi için Genel Sağlık Anketi,
Kısa İşlevsellik Değerlendirme Ölçeği ve Bakım Verme Yükü Ölçeği; ıraksak geçerlik analizi için Aile
Değerlendirme Ölçeği ve İki Boyutlu Sosyal İstenirlik Ölçeği kullanılmıştır. Ayırt edici geçerlik
analizinde Sosyodemografik Bilgi Formundan elde edilen değişkenlerin YBBEÖ puanlarına göre
farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini yeme bozukluğu hastalarının 170
bakım vereni oluşturmuş ve her bir bakım verenle veri toplama yaklaşık 50 dakika sürmüştür. Verilerin
analizinde yapı geçerliliğini sınamak için Madde Analizi, Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) ve
Doğrulayıcı Faktör Analizi (DFA); ölçüt bağıntılı geçerlik kapsamında yakınsak geçerlik, ıraksak
geçerlik ve ayırt edici geçerlik analizleri gerçekleştirilmiştir. Güvenirliği sınamak için ise Cronbach alfa
iç tutarlık katsayıları hesaplanmıştır. Bulgular: YBBEÖ için yürütülen madde analizi ve AFA sonucunda
toplam varyansın %58’ini açıklayan Düzensiz Davranış ve Beslenme, Suçluluk, Sosyal İzolasyon olarak
adlandırılan üç faktörlü 15 maddeli bir yapı elde edilmiştir. Ölçeğin orijinalinde dört faktörlü 24 maddeli
bir yapı bulunmaktadır. Mevcut çalışmada, ölçeğin orijinalinde ayrı olan Düzensiz Davranış ve
Beslenme faktörlerine ait maddeler birleşmiştir. YBBEÖ’nün toplam puanı ve tüm alt ölçeklerinin
puanları arasında yüksek düzeyde anlamlı ilişki görülmüştür. DFA sınaması YBBEÖ’nün uygulandığı
örnekleme kabul edilebilir düzeyde uyum gösterdiğine ilişkin kanıtlar sunmuştur. Yakınsak ve uzaksak
geçerlik kapsamında yürütülen analizlerde genel olarak beklenen yönde ilişkiler gözlenmiştir. Ayırt
edici geçerlik doğrultusunda YBBEÖ puanları bakım verenlerin yakınlık durumlarına, psikiyatrik öz
geçmişi olup olmamasına, güncel psikiyatrik tanılarının olup olmamasına, yeme bozukluğu hakkındaki
bilgilerini yeterli olarak değerlendirip değerlendirmemelerine göre farklılaşmamıştır. YBBEÖ’nün
güvenirlik analizi doğrultusunda hesaplanan Cronbach alfa katsayıları ölçeğin toplamı için .87,
Düzensiz Davranış ve Beslenme için .84, Suçluluk için .76, Sosyal İzolasyon için .83 olarak
bulunmuştur. Tartışma ve Sonuç: Çalışmada genel olarak kabul edilebilir sonuçlara ulaşılmakla birlikte
elde edilen yapının orijinal ölçek yapısıyla farklılaştığı görülmüştür. Bu farklılığın nedenlerinin
yürütülen analizler için katılımcı sayısının yetersizliği, bakım verenlerin maddeleri hastalık belirtileri
ile ilişkilendirmekte zorlanmaları, maddelerin bu hali ile anlaşılmamış olması, ölçeğin orijinal
çalışmasındakinden farklı bir istatistiki yöntem kullanılması olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca yeme
bozukluğu tanıları açısından anoreksiya nervoza hastalarının bakım verenlerinin çoğunlukta olması,
özellikle tıkınırcasına yeme ile ilişkili maddelerin bakım verenler üzerinde karşılık bulmadığı
düşünülmektedir. Bu nedenler göz önünde bulundurularak daha fazla katılımcı ile daha geniş
örneklemlerde yapılacak çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.