Akademik Veri Yönetim Sistemi
Sosyal Psikolojide Değerler ve Ahlak: Kuramlar ve Ölçekler, S. Cesur, Ç. Erdoğan, B. Tepe, A. Bayad, O. Yılmaz,, Editör, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, ss.119-134, 2017
I·nsanlar, c¸ocukluk do¨nemlerinden bas¸layarak ahlaki standartlar gelis¸tirirler ve ahlaki kararlarını bu standartlara uygun bic¸imde verirler. Ancak o¨yle zamanlar olur ki kis¸i ahlaki standartlarına go¨re yanlıs¸ olan bir eylemi kendini hic¸ kınamadan gerc¸ekles¸tirebilir; bu eylemi belli kos¸ullarda gerc¸ekles¸mis¸ bir istisna olarak addeder ve ahlaki standartlarını degˆis¸tirmeden hayatına devam edebilir. I·nsanın ahlaki stan- dartlarına ters olmasına ragˆmen bazı davranıs¸ları gerc¸ekles¸tirmesi Bandura’nın ah- laki uzaklas¸ma mekanizmaları olarak adlandırdıgˆı sosyal bilis¸sel su¨rec¸ler ile mu¨m- ku¨ndu¨r. Bu mekanizmaların nasıl c¸alıs¸tıgˆını anlamak ic¸in o¨nce ahlaki standartların gelis¸iminin nasıl gerc¸ekles¸tigˆine degˆinecegˆiz, daha sonra bu mekanizmaları tek tek inceleyecegˆiz. En son olarak da Ahlaki Uzaklas¸ma O¨lc¸egˆini ve Tu¨rkc¸e’ye uyarlan- mıs¸ versiyonunu tanıtacagˆız.
I·nsanlar, genel olarak ahlaki standartları ile ters du¨s¸mezler, ahlaki standartlarının kendilerine yaptıgˆı rehberlik u¨zere davranır ve karar verirler. Ancak zararlı bir eylemi ahlaki uzaklas¸ma mekanizmaları ile mes¸rulas¸tırmalarının bir yolu oldugˆunda kendi- lerini kınamadan, suc¸luluk ya da utanc¸ hissetmeden eylemi gerc¸ekles¸tirebilirler. Bir eylem, durum ya da olay bilis¸sel olarak yeniden kurgulanıp, sosyal ya da ahlaki bir amaca hizmet eder bic¸imde sunuldugˆunda, aynı eylem, durum ya da olay kis¸isel ya da sosyal olarak kabul edilebilir hale gelir (Bandura ve digˆ. 1996). O¨rnegˆin, insan bedeni- ne istegˆi haricinde fiziksel bir mu¨dahalede bulunmak yu¨ksek ihtimalle herkesin ahlaki standartlarına go¨re ahlakdıs¸ı bir eylemdir. Ancak ku¨c¸u¨k c¸ocukları su¨nnet ettirmek sagˆ- lık ic¸in zorunlu olmadıgˆı hallerde dahi birc¸ok u¨lkede yaygın bir uygulamadır ve c¸ogˆu insan bunu ahlakdıs¸ı bulmaz. Su¨nnet, dini ve geleneksel bir go¨rev olarak kurgulanıp yeniden anlamlandırıldıgˆında, bir c¸ocugˆun bedenine zarar vermek olarak go¨ru¨lmez. Aksine aynı eylem –bir c¸ocugˆun bedeninin bir parc¸asını kesip alma eylemi- bazı insan- larca ya da bazı toplumlarca kabul edilebilir ve hatta arzulanır hale gelebilir.
(...)
Ahlaki uzaklas¸ma, herhangi bir ahlaki gelis¸mis¸ligˆe (o¨rnegˆin ahlaki muhakeme gu¨cu¨ ya da yu¨ksek ahlaki standartlar) bagˆlı degˆildir. Boylamsal aras¸tırmalar go¨ster- mis¸tir ki ahlaki uzaklas¸ma c¸ocuklukta bas¸lar ve yas¸, cinsiyet, etnisite ya da sosyo-eko- nomik seviye olarak farklılas¸madan her grupta go¨ru¨lebilir (Bandura, 2002). Bunun- la beraber ilis¸ki go¨sterdigˆi degˆis¸kenler c¸ok c¸es¸itlidir. Ahlaki uzaklas¸ma beraberinde daha c¸ok fiziksel ve/veya so¨zel saldırgan davranıs¸ı ve s¸iddet egˆilimini getirir; ahlaki uzaklas¸ma arttıkc¸a tedirginlik, intikam du¨s¸u¨nceleri, endis¸eyle du¨s¸u¨nceye dalmalar ar- tar; suc¸luluk hissi, suc¸luluk hissi ihtimali, olumlu sosyal davranıs¸ ve akran baskısına direnc¸ yetisi azalır (Paciello, Fida, Tramontano, Lupinetti ve Caprara, 2008).